در سلسله یادداشت‌های «چرا مکران مهم است؟» به بررسی اهمیت استراتژیک و ژئوپلتیک منطقه مکران پرداخته خواهد شد.
بخش دوم
قرن پانزدهم میلادی دوران سیطرۀ پرتغالی‌ها بر دریاها بود. دورانی که پرتغال تبدیل به نخستین امپراطوری استعماری دنیا شد. پس از فتح قسطنطنیه از سوی سلطان محمد فاتح در 1453 و تنش‌ها در دریای مدیترانه میان نیروهای عثمانی، ممالیک و دولت‌شهرهای ایتالیایی، پرتغالی‌ها و اسپانیایی‌ها را برای رسیدن به سرزمین‌های شرقی راهی سفرهای اکتشافی کرد.
پرتغالی‌ها که توانسته بودند در اوایل قرن پانزدهم در غرب آفریقا دریانوردی کنند.
در نتیجه پرتغالی ها در تلاش برای دور زدن قارۀ آفریقا برآمدند. اسپانیایی‌ها نیز راهی غرب شدند تا با تأیید نظریۀ کروی بودن زمین بتوانند مسیر دیگری را برای رسیدن به سرزمین‌های شرقی بیابند.
واسکو دو گاما نخستین فردی است که اروپا و آسیا را از طریق مسیری دریایی به هم پیوند داد.سرانجام در سال 1498 واسکودوگاما توانست با دور زدن دماغۀ امیدنیک به هند برسد. دور زدن دماغۀ امیدنیک و تجربۀ مسیر دریایی جدید برای رسیدن به هند بسیار اتفاق مهمی بود. تأثیر این مسیر را می‌توان در رقابت‌های استعماری قدرت‌های آن دوره مشاهده کرد.
اما در سرزمین‌های شرقی، یعنی غرب آسیا که مسیر سنتی غرب و شرق بود، صحنۀ زورآزمایی دو امپراطوری صفویه و عثمانی بود. دودمان صفویه در سال 1501 به رهبری شاه اسماعیل اول بنیان‌گذاری شد و تا معاهدۀ معروف به دشت زهاب در 1639، مرزهای غربی ایران از قفقاز و کردستان تا میان‌رودان و مشخصاً بغداد شاهد دست‌به‌دست شدن‌ها و تنش‌های فراوان بوده است.
سرانجام در 4 دی ماه 1017 شمسی (۱۶۳۸)، شهر بغداد از سوی سلطان مراد چهارم فتح شد و سیطرۀ ایران در پی امضای معاهدۀ دشت زهاب بر بغداد و میان‌رودان از میان رفت.
علاوه بر تنش‌های مذهبی، رقابت ایران عصر صفوی و امپراطوری عثمانی بر سر تجارت ابریشم با توجه به ارزش بالای کالا و مسیر عمدۀ آن از طریق جغرافیای ایران، در جنگ‌های میان دو امپراطوری اثر زیادی داشت.
باب عالی برای محدودکردن مسیرهای تجاری ابریشم از ایران کوشش‌های بسیاری کرد. مسیر جایگزین ایران در زمان تنش با دولت عثمانی، مسیر حلب و بندرگاه فعلی لاذقیه و اسکندرون بوده است. این مناطق به واسطۀ حضور دولت ممالیک، کمابیش با دولت عثمانی همراه بود؛ اما این برای باب عالی کافی نبود. پس سقوط بغداد می‌توانست کار را تمام کند و دولت عثمانی به‌عنوان بازیگر مهم در این زمینه تثبیت شود.
در همین زمان بود که با حضور پرتغالی‌ها و بعد از آن انگلستان، برای اولین بار مسیر شمال-جنوب درخور توجه قرار گرفت. با توجه به تولید ابریشم در مناطق شمالی ایران، این ابریشم‌ها برای مراحل دیگر به کارگاه‌های مستقر در اصفهان و کاشان و نقاط مرکزی ایران انتقال داده و سپس از طریق بندر سیراف صادر می‌شد.
مسیر دیگر صادرات ابریشم، مسیر قفقاز و روسیه کنونی بود که تجار ارامنه از آن استفاده می‌کردند. ایجاد شهرک جلفا در اصفهان در زمان شاه عباس کبیر و استقرار تجار ارمنی در اصفهان با مأموریت صادرات ابریشم ایران به اروپا نشان‌دهندۀ اهمیت ابریشم و رقابت‌های ایران عصر صفوی و امپراطوری عثمانی بوده است.
آمدن پرتغالی‌ها به اقیانوس هند و خلیج‌فارس سرآغازی بر نقش‌آفرینی منطقۀ مکران در عرصۀ بین‌الملل در دوران جدید بود. در واقع حضور پرتغالی‌ها در تیس و جاسک نشان از اهمیت این مناطق در دریانوردی پرتغالی‌ها و توجه به توسعه تجارت و استیلا بر کشورهای دیگر از سوی قدرت‌های بزرگ داشت.
بدون دیدگاه